Kanker Archieven

Kanker 13 september 2021

Hoe ontstaat kanker?

We horen veel verhalen over de diverse soorten kanker maart weten we eigenlijk wel wat het is? Waardoor kan kanker in uw lichaam blijven overleven en blijven groeien?

Deling van kanker cellen

Hoe kanker ontstaat is nog altijd erg onduidelijk maar het groeiproces is wel bekend. Het is eigenlijk een ongecontroleerde deling van cellen. Ze gaan zich elke keer dus verdubbelen en kunnen niet stoppen met groeien. Zo zijn ze bij uitzaaiingen dan ook te vinden in andere delen van ons lichaam. Het verschilt vaak per kanker soort hoe snel de celdeling is.

Hoe functioneert een normale cel

Ons lichaam heeft velen cellen die elke een eigen functie hebben. Als cellen ouder worden zullen ze afsterven en ontstaan er nieuwe cellen om zo de beschadigde cellen te vervangen. Dit vernieuwingsproces gebeurt door celdeling, 1 cel splits zich waardoor 2 nieuw cellen ontstaan. Elke cel heeft ook een bepaalde functie mee gekregen door middel van het DNA en gen. Het lichaam stuurt dus precies aan wanneer celdeling nodig is en wanneer dit weer stop gezet moet worden.

Wat gebeurt er in een kankercel

Wanneer u een kankercel in uw lichaam heeft zal deze zich anders gedragen als normale cellen. In tegenstellen tot de gezonde cellen heeft een kankercel geen functie met zich mee gekregen. Onze hersenen geven de verschillende functies door wat ze moeten doen of dat ze zich moeten delen of niet. Door dat een kankercel dit bericht niet door krijgt zal het maar door blijven delen waardoor er steeds meer ontstaan. Deze cellen zullen dan ook niet af breken omdat ze ook dit niet door krijgen. Ze zijn ook in staat om andere cellen te beïnvloeden waardoor ze zuurstof en voedingsstoffen naar een tumor kunnen leiden.

Kanker 20 juni 2021

Suiker groeimotor voor kanker

Het alledaagse voedingsingrediënt suiker blijkt van grote invloed bij het ontstaan, genezen en voorkomen van kanker. Eén blikje frisdrank of glas vruchtensap per dag verhoogt het risico op kanker. Met name borstkanker. Deze conclusie trekt de Nederlandse medicus William Cortvriendt in zijn boek Kankervrij op basis van recente wetenschappelijke publicaties naar de relatie tussen leefstijl en de ziekte.

Cortvriendt baseert zijn bevindingen op 900 wetenschappelijke studies uit toonaangevende medische vakbladen zoals Nature, Oncology en The Lancet. Hij onderzocht de relatie tussen leefstijl en het risico op kanker. Ook Welke invloed leefstijl heeft op het verloop van de ziekte als deze zich eenmaal openbaart.

Snoep en pasta

“Suiker en koolhydraatrijke producten zoals snoep, frisdrank, pasta en industrieel bewerkte voeding leiden tot een abnormaal hoog glucosegehalte in je bloed. En glucose is bij uitstek het voorkeursvoedsel voor kankercellen”, aldus Cortvriendt. “Als reactie hierop neemt ook het hormoon insuline sterk toe in het bloed wat leidt tot meer celdelingen en celgroei. Hoe hoger je bloedsuikergehalte, hoe groter de kans op kanker en hoe agressiever de ziekte zich gedraagt als je de ziekte eenmaal hebt.”

Stress invloed op ontstaan van kanker

Niet alleen voeding en drank spelen een rol bij het ontstaan van kanker of een agressiever verloop van de ziekte. Ook weinig bewegen, chronische stress en onregelmatig slapen blijken boosdoeners. “Het is een samenspel van deze factoren dat uiteindelijk je risico op kanker en je prognose bij kanker beïnvloedt. Zo leiden langdurige spanningen tot hoge cortisolspiegels in ons bloed. Als reactie daarop stijgen het bloedsuiker en insulinegehalte en daarmee ook je risico op kanker”, aldus Cortvriendt. “Terwijl regelmatig bewegen juist een anti-kankereffect heeft omdat het onder meer zorgt voor een daling van je bloedsuiker en stressniveau”

Complementair

Sommige grote kankercentra in de Verenigde Staten zetten leefstijladviezen bij patiënten al in als onderdeel van de behandeling. “In Nederland begint dat nu ook een beetje van de grond te komen”, volgens Art Vreugdenhil, medisch oncoloog bij het Maxima Medisch Centrum in Eindhoven. “In Rijnstate Arnhem is men ermee begonnen. Wij gaan dit in samenwerking met hen ook opzetten. Ik vind het belangrijk dat mijn patiënten onderbouwde adviezen krijgen ten aanzien van complementaire behandeling en leefstijl zodat deze op een positieve manier kunnen bijdragen”.

Bron: Kankervrij

Kanker 25 april 2021

Borstkanker komt ook voor bij mannen

Borstkanker komt het vaakst voor bij vrouwen en wordt dan ook als een echte vrouwenziekte gezien. Het is zeldzaam maar ook mannen kunnen borstkanker krijgen. In Nederland komt borstkanker bij mannen vooral voor bij 60 plussers en is er in veel gevallen sprake van een erfelijke aanleg. Niet iedereen is er van op de hoogte dat mannen ook borstkaker kunnen krijgen terwijl het juist heel belangrijk is dat dit tijdig wordt geconstateerd.

Symptomen bij mannen

De symptomen zijn vergelijkbaar met borstkanker bij vrouwen. Bij veel mannen is het eerst kenbare het knobbeltje in de borst. Het is voor mensen zelf maar ook voor zorgverleners soms lastig om tot de diagnose borstkanker te komen. Veel mannen denken er zelf niet aan en omdat het zeldzaam is kan het voor hulpverleners ook lastig zijn. Ook bij mannen is het heel belangrijk dat op tijd de juiste diagnose en behandeling wordt ingezet. Mannen beschikken over minder borstweefsel waardoor de kanker zich sneller dan bij vrouwen in het lichaam kan verspreiden.

Behandeling borstkanker bij mannen

Bij verandering in het weefsel rondom de borst is het raadzaam zo snel mogelijk naar een arts te gaan en u zelf te laten controleren. Een zwelling kan ook goedaardig zijn maar beter neemt u het zekere voor het onzekere. Wanneer u de diagnose borstkanker krijgt zal er samen met uw behandeldarts een behandelplan gemaakt worden. Het behandelplan is afhankelijk van de vorm en het stadium waarin de kanker zich bevindt. Borstamputatie, borstsparende operatie, bestraling en chemotherapie worden ook bij mannen toegepast.

Mannen die verandering merken in hun borstweefsel of een knobbeltje voelen doen er goed aan zo snel mogelijk zichzelf te laten nakijken bij een arts. Hoe eerder deze zeldzame ziekte wordt herkend hoe effectiever de behandelingen zijn. Net als bij vrouwen krijgen ook mannen na borstkanker periodieke controles, deze kunnen in het ziekenhuis of bij een huisarts plaatsvinden.

Kanker 5 april 2021

Regionale samenwerking voor de behandeling van alvleesklierkanker blijkt succesvol

De zorg voor patiënten met alvleesklierkanker is de laatste jaren sterk verbeterd. Door de invoering van regionale ziekenhuisnetwerken is de kans op een potentieel genezende operatie voor elke patiënt die de diagnose alvleesklieranker krijgt, even groot geworden.

“Dus ongeacht of een patiënt de diagnose alvleesklierkanker in een expertisecentrum krijgt of in een regulier ziekenhuis”, verduidelijkt oncologisch chirurg prof. dr. Ignace de Hingh van het Catharina Ziekenhuis in Eindhoven. Samen met collega’s uit het Amsterdam UMC en het Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL) deed hij recent onderzoek naar de verwijspatronen en behandeling van meer dan 10.000 patiënten met alvleesklierkanker en constateerde dat de zorg verbeterd is. De resultaten zijn gepubliceerd in het gezaghebbende medisch tijdschrift The British Journal of Surgery.

Vijftien jaar geleden bleek uit onderzoek dat de kans op overlijden na een operatie voor alvleesklierkanker in Nederland te hoog was. De complexe operaties werden in te veel ziekenhuizen in Nederland gedaan. Gevolg: chirurgen hadden weinig ervaring met de operatie en het behandelen van complicaties, waardoor er een te hoge sterfte was.

Handen ineengeslagen

Enkele jaren geleden heeft een groep medisch specialisten de handen ineen geslagen om de zorg voor patiënten met alvleesklierkanker in Nederland structureel te verbeteren door continu kwaliteits-monitoring en wetenschappelijk onderzoek. Dat vindt plaats onder de vlag van de DPCG, Dutch Pancreatic Cancer Group.

Te hoge sterfte door Alvleesklierkanker

Dat leidde tot centralisatie. Patiënten met alvleesklierkanker mochten alleen nog maar worden geopereerd in ziekenhuizen die minimaal 20 van deze operaties per jaar uitvoerden. “Deze aanpak loonde,” stelt De Hingh. “Uit onderzoek – uitgevoerd in het Catharina Ziekenhuis in samenwerking met IKNL – bleek dat de kans op overlijden ten gevolge van de operatie daarna sterk daalde.”

Goed nieuws dus voor de patiënten met alvleesklierkanker. Maar er was een onverwachte negatieve bijwerking. “Met het verdwijnen van de kennis van de operatieve behandeling in veel ziekenhuizen, daalde ook de kans dat een patiënt die in een dergelijk ziekenhuis gediagnostiseerd was met alvleesklierkanker uiteindelijk geopereerd werd. Daarmee leken sommige patiënten de kans op een mogelijk genezende operatie uiteindelijk mis te lopen. Vooral patiënten uit een lager sociaal milieu waren daar de dupe van.”

Die uitkomst heeft mede geleid tot regionale netwerkvorming. “Dit houdt in dat ziekenhuizen die geen alvleesklierkanker-operatie uitvoeren, toch aan kunnen sluiten bij de bespreking van hun patiënten in het ziekenhuis in die regio dat die operatie wel uitvoert. Meestal gebeurt dat middels een video-overleg, waar alle betrokken ziekenhuizen bij aanwezig zijn. Op die manier wordt elke patiënt met alvleesklierkanker, onafhankelijk van de expertise van het ziekenhuis waar de diagnose gesteld is, beoordeeld door experts op dit gebied. Zo zijn alle patiënten verzekerd van de beste behandeling”,concludeert De Hingh. Inmiddels wordt in vrijwel heel Nederland op deze manier gewerkt.

In 2019 kregen 2569 patiënten de diagnose alvleesklierkanker. Deze vorm van kanker wordt– vanwege het ontbreken van klachten – vaak pas laat wordt ontdekt en de kans op genezing is niet groot. De DPCG maakt zich sterk om dit percentage door intensieve samenwerking, monitoring en onderzoek te verbeteren.

Bron: Catharina Ziekenhuis

Botten en spieren 14 januari 2021

Focus op botgezondheid bij borstkanker in het Catharina Ziekenhuis

Het Catharina Ziekenhuis is begonnen met het toedienen van een halfjaarlijks infuus aan een specifieke patiëntengroep van vrouwen na de overgang met borstkanker. Uit recent onderzoek blijkt dat zo’n infuus met botversterkende middelen de kans op uitzaaiingen in de botten en de kans op botbreuken verkleint. Ook wordt het ontstaan van broze botten (osteoporose) voorkomen.

Het halfjaarlijks infuus zorgt er eveneens voor dat de botten van deze patiënten met borstkanker na behandelingen sterker blijven. “Het preventief gezond houden van de botten is enorm belangrijk”, zegt oncoloog-internist dr. Birgit Vriens van het Catharina Kanker Instituut. “We geven daarom altijd al advies over voeding en leefstijl.”
Behandeling thuis

Patiënten hoeven niet naar het ziekenhuis te komen voor het infuus: drie jaar lang komt om de zes maanden een verpleegkundige thuis de behandeling geven. Daarnaast krijgen patiënten dagelijks een combinatie van calcium met vitamine D. Voor elke infuus wordt bloed geprikt om te beoordelen of het volgende infuus door kan gaan.

Belangrijke voorwaarde voor het infuus met het botversterkend middel is een gezond gebit. “Een van de bijwerkingen is kaaknecrose. Als je al een slechte gebit hebt, is de kans aanwezig dat tanden uitvallen. Patiënten met een slecht gebit krijgen de behandeling dan ook niet,” aldus verpleegkundig specialist Oncologie Angelie van den Bosch. Zij schreef mee aan het protocol over deze behandeling. Inmiddels is het protocol landelijk opgenomen in de handreiking ‘Botgezondheid’.

Het Catharina Ziekenhuis is het meest uitgebreide centrum voor de behandeling van borstkanker in de regio. “Daarom kan deze aanvullende behandeling eenvoudig geïntegreerd worden”, zegt Van den Bosch. “We gaan ook kijken of we het in kunnen zetten voor de behandeling van prostaatkanker.”

Bron: Catharina Ziekenhuis

Kanker 12 oktober 2020

KWF ondersteunt darmkankeronderzoek Catharina Ziekenhuis

Is het mogelijk om teruggekeerde endeldarmkanker beter te behandelen met extra chemotherapie voorafgaand aan een operatie? KWF investeert ruim 2 ton in een onderzoek van het Catharina Ziekenhuis om deze vraag te beantwoorden.

“Uit onderzoek is al gebleken dat opnieuw voorbehandelen bij teruggekeerde endeldarmkanker veilig en efficiënt is. In deze studie gaan we nog een stapje verder en willen we aantonen dat door extra chemotherapie toe te voegen, de zorg voor patiënten met teruggekeerde endeldarmkanker nog verder verbetert”, aldus chirurg dr. Pim Burger van het Catharina Ziekenhuis. De subsidie van KWF komt bovenop een grote subsidie van ZonMw die het ziekenhuis in april heeft ontvangen voor onderzoek naar complexe endeldarmkanker.

Elk jaar krijgen ongeveer 4000 Nederlanders de diagnose endeldarmkanker. Deze vorm van kanker is vaak goed te behandelen en wordt meestal door het bevolkingsonderzoek vroegtijdig ontdekt. Na de eerste behandeling komt endeldarmkanker bij 5 tot 10 procent van de patiënten terug. Om de patiënt de beste kans te bieden is het van belang dat de vervolgbehandeling van deze patiëntengroep plaatsvindt in gespecialiseerde centra.

Gespecialiseerd centrum

“In Nederland is een klein aantal gespecialiseerde ziekenhuizen die patiënten met complexe endeldarmkanker behandelt, waaronder het Catharina Ziekenhuis. Er is een grote variëteit tussen de patiënten onderling. Dat vraagt om maatwerk. Dat kan alleen maar plaatsvinden in centra waar voldoende ervaring aanwezig is om deze vergevorderde tumoren optimaal te kunnen behandelen. Daarnaast zorgt die ervaring ervoor dat we ook beter weten wie wel en wie geen baat heeft bij een bepaalde behandeling; zo kunnen we zorgen dat patiënten bij wie een operatie niet zal helpen een grote, belastende operatie bespaard blijft”, legt chirurg dr. Pim Burger uit. Hij is blij met de subsidie van KWF. “We kunnen met deze subsidie het onderzoek nog verder uitbreiden. En zo verbeteren we de zorg voor patiënten met complexe endeldarmkanker in heel Nederland. En daar doen we het voor.”

Extra chemotherapie

Hoewel het tegenwoordig door onder andere het bevolkingsonderzoek steeds vaker lukt om endeldarmkanker goed te behandelen, keert de ziekte bij sommige patiënten toch terug. “Dat gebeurt in Nederland bij ruim 300 patiënten per jaar. Uit onderzoek blijkt nu dat het veilig en beter is om patiënten met een teruggekeerde tumor nog een keer voorafgaand aan de operatie te bestralen, ook als zij al voor de oorspronkelijke tumor bestraling hebben gekregen. In dit onderzoek gaan we bekijken of extra chemotherapie ervoor zorgt dat de tumor bij nog meer patiënten in zijn geheel kan worden verwijderd”, benadrukt Burger.

Samenwerking

In deze studie wordt samengewerkt met 8 Nederlandse ziekenhuizen die zijn gespecialiseerd in de behandeling van teruggekeerde endeldarmkanker en met nog eens 18 ziekenhuizen die de voorbehandeling met chemotherapie en bestraling kunnen bieden. Ook in het buitenland doen nog eens 8 ziekenhuizen mee. Door de komende jaren een vergelijkende studie te doen bij 364 patiënten, hopen de onderzoekers vast te stellen of de extra chemotherapie de genezingskansen vergroot, met behoud van kwaliteit van leven. Het project gaat in 2021 van start, in cofinanciering met ZonMw.

Bron: Catharina ziekenhuis

Kanker 28 juni 2020

Catharina Ziekenhuis zet robot in bij darmkankeroperaties

Het Catharina Ziekenhuis heeft de operaties met de Da Vinci Xi operatierobot uitgebreid. Sinds kort is het mogelijk om ook patiënten met darmkanker met de robot te opereren. Het ziekenhuis nam de robot in maart vorig jaar in gebruik. Tot begin van dit jaar werd het apparaat vooral ingezet bij complexe gynaecologische kankeroperaties.

“Het Catharina Ziekenhuis is een landelijk verwijscentrum voor darmkanker. Dan moet je de patiënt ook alles kunnen bieden op het gebied van behandelingen. De robot is hier nu aan toegevoegd”, aldus chirurg dr. Bloemen. “De robot biedt uitkomst op die momenten dat we met een normale kijkoperatie tegen de grenzen aanlopen. Met de robot kan je het dan nét beter zien, het weefsel beter en makkelijker ‘opspannen’, omdat er een extra hand is. Die van de robot!”

Groot voordeel

Darmkanker patiënten worden bij voorkeur, wanneer technisch mogelijk, via een kijkoperatie geopereerd. “Dat is voor de patiënt veel minder belastend dan dat de buik helemaal open gaat. We bekijken altijd per patiënt wat de beste optie is, met de inzet van de robot hebben we operatief nu alles in huis”, zegt dr. Bloemen. Het grootste voordeel bij het opereren met de robot, vindt Bloemen het zicht. “Bij endeldarmkanker opereer je vaak in het kleine bekken, de ruimte is daar beperkt, net als het zicht. De robot is door zijn bewegingsvrijheid en het 3D zicht van grote meerwaarde. Je kunt veel meer inzoomen op het te opereren gebied. Ook voor de chirurg is er een extra voordeel. Je opereert namelijk zittend. Hierdoor is er veel minder overbelasting van nek, schouders en rug”, benadrukt ze.

Belangrijk verwijscentrum

Darmkanker is een van de meest voorkomende kankersoorten. Het Catharina Ziekenhuis is gespecialiseerd in opsporing en behandeling van zowel vroege als vergevorderde (endel)darmkanker. Voor complexe vormen van endeldarmkanker is het Catharina Kanker Instituut zelfs een landelijk verwijscentrum. In het Catharina Ziekenhuis wordt veel onderzoek gedaan om de behandelingen voor deze vormen van kanker verder te verbeteren.

Subsidie

Het ziekenhuis heeft onlangs een subsidie van drie miljoen euro ontvangen van de Nederlandse organisatie voor gezondheidsonderzoek en zorginnovatie (ZonMw). Met deze subsidie kan het
Catharina Ziekenhuis de zorg voor patiënten met darmkanker blijven verbeteren. Zo worden er vier innovatieve onderzoeken gestart, waarbij het doel is om de prognose van de meest agressieve vorm van endeldarmkanker te verbeteren. Daarnaast richt het ziekenhuis met de subsidie een landelijk netwerk op, gericht op onderwijs, onderzoek en het delen van kennis.

Bron: Catharina Ziekenhuis

Kanker 31 oktober 2017

Vechten tegen kanker: tumoren bestrijden zonder snijden

In 2016 kregen meer dan 100.000 Nederlanders de diagnose kanker te horen. Nieuws dat je leven direct op zijn kop zet. Gelukkig zijn steeds meer vormen van kanker te behandelen en komen er nieuwe behandelingen bij. Een van die methoden is beeldgestuurde behandeling van kanker. In dit artikel lees je meer over deze techniek en de voordelen.

De impact van kanker

Kanker komt steeds meer voor in Nederland. Hierbij is huidkanker op dit moment de meest voorkomende, gevolgd door darmkanker en borstkanker. Maar welke vorm je ook hebt, de impact op je leven is enorm en er ontstaan een hoop vragen. De voornaamste vraag is waarschijnlijk: welke behandeling gaat het meeste resultaat opleveren? Want gelukkig staat de medische wetenschap niet stil en zijn steeds meer vormen van kanker goed te behandelen.

Lokale behandeling van tumoren zonder snijden

Een van die relatief nieuwe behandelingen is beeldgestuurde behandeling van kanker. Deze behandeling is een aanvulling op de bestaande drie pijlers chirurgie, behandeling met chemotherapie en bestraling. De nieuwe vierde pijler staat voor minimaal invasieve beeldgestuurde interventie, waarbij tumoren behandeld worden zonder dat er gesneden wordt.

Bij deze behandeling vindt de ingreep plaats via gaatjes in de huid of via een slangetje in de ader. Door radiologische technieken wordt de tumor opgespoord en via kleine prik gaatjes in de huid weggekookt of bevroren. Een tweede techniek is dat via een slangetje in de aders de chemotherapie of radioactieve bolletjes naar de tumor worden gebracht.

Effectieve behandeling

Bij een beeldgestuurde behandeling van kanker word je dus eigenlijk geopereerd zonder dat er gesneden wordt. Een van de voordelen hiervan is dat een opname vaak niet langer duurt dan een dag. Daarnaast is het een effectieve behandeling van kanker die overleving verlengt en zorgt voor een goede kwaliteit van leven. Zeer waardevol in het gevecht tegen deze ziekte.

Momenteel richt deze behandeling zich voornamelijk op lever-, nier-, long-, bot-, borst- en prostaatkanker. Om in aanmerking te komen voor een behandeling vul je een vragenlijst in, waarna je na 1 dag al te horen krijgt of je casus wordt doorgestuurd. Is dit het geval, dan krijg je binnen 7 werkdagen een advies over het vervolg.

Meer weten?

Beeldgestuurde behandeling van kanker biedt duidelijke voordelen voor verschillende soorten kanker en draagt bij aan een betere kwaliteit van leven. Meer weten over deze behandeling? Kijk dan op de website Opererenzondersnijden.nl

Kanker 14 maart 2015

Heb ik darmkanker?

Bij darmkanker horen verschillende pijn en klachten die op darmkanker kunnen wijzen. Maar hoe weet u nou bij welke klacht er een kans ontstaat dat u het heeft. En wanneer kunt u nou het best naar de dokter gaan?

Bij darmkanker is het belangrijk dat u er vroeg bij bent. Maar deze vorm van kanker is net als bij vele andere best te behandelen. Deze volgende klachten zouden kunnen wijzen op darmkanker. Maar deze kunnen ook een hele andere oorzaak hebben!

Minder of juist vaker poepen
Ieder mens heeft een bepaalt patroon wanneer hij of zij een behoefte moet doen. Wanneer deze plotseling wekenlang verandert kan dit wijzen op darmkanker. (Dit is niet zo bij het gevolg van een simpel buikgriepje)
Helder of donkerrood bloed en/of slijm bij het poepen
Onverklaarbaar gewichtsverlies
Wekenlang een raar gevoel in je buik, zoals pijn, krampen en een opgeblazen gevoel
Het gevoel of de darm bij het poepen niet volledig word geleegd
Constante vermoeidheid en duizeligheid

Huisarts
Zoals ik al zei, deze klachten hoeven niet altijd meteen te wijzen naar darmkanker het kan ook een andere oorzaak hebben. Het is wel verstandig als u een van deze klachten heeft om naar de huisarts te gaan. Als 1e omdat darmkanker het best zo vroeg mogelijk ontdekt kan worden en al 2e, stel je voor dat het iets anders is dan zou je dit ook graag willen weten, toch?

Kanker 11 maart 2015

Hoe kun je huidkanker proberen te voorkomen

Huidkanker komt voornamelijk door het teveel blootstellen aan UV-straling. Deze straling kom van nature voor in zonlicht. Ook wordt het kunstmatig opgewekt in zonnen apparatuur zoals zonnebanken, hoogtezonnen en solaria.

Als uw huid te vaak wordt blootgesteld aan de UV-stralen kunnen uw huidcellen beschadigen. Hierdoor kan op lange termijn huidkanker ontstaan. Hier naast speelt natuurlijk ook uw huidtype een rol. Iemand met een lichte huid die snel verbrandt loopt meer risico op huidkanker dan iemand met veel pigment in hun huid.

Hoe kunt u huidkanker proberen te voorkomen?
Het beste is om zo veel mogelijk de zon te vermeiden. En wilt u nou echt perse in de zon liggen doe dit dan voor 11 uur of na 15 uur. Tussen 11 en 15 uur staat de zon op haar hoogst en is ze het meeste schadelijk.

Als dit niet kan, gebruik dan in ieder geval een zonnebrandcrème met minimaal factor 30. Smeer u meerdere keren per dag in, bedek uw hoofd met een hoed of pet en trek bedekkende kleding aan. Onder een parasol kunt u ook nog verbranden!